Αποκριάτικα Έθιμα Μεσσηνίας

ΠΗΓΗ: http://www.malapanis.gr/ethima.php

Με ποικιλία εκδηλώσεων που οργανώνουν Δήμοι και πολιτιστικοί Σύλλογοι, η Μεσσηνία τιμά το τελευταίο τριήμερο της αποκριάς. Οι εκδηλώσεις -που γίνονται λίγο πολύ σε όλους τους δήμους- δίνουν διέξοδο στους κατοίκους και τους επισκέπτες, να ξεφύγουν από την καθημερινότητα, να παραμερίσουν τις σκοτούρες και τις έννοιες τους και να αφεθούν στο μεθύσι των ημερών, με μεζέδες, ποτό, χορούς και τραγούδια.Όπως σε αρκετές περιοχές της χώρας μας, έτσι και στη Μεσσηνία, το καρναβάλι είναι στενά συνυφασμένο με την πολιτισμική κληρονομιά μας.
Μια από τις πιο σημαντικές εθιμικές εκδηλώσεις της αποκριάτικης περιόδου στον ελληνικό χώρο, υπό μορφή δρώμενου, το έθιμο της εβετηρίας γίνεται κάθε Καθαρά Δευτέρα στη Νέδουσα, ένα ορεινό χωριό στον Ταΰγετο. Ισοδύναμο με σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα χαρακτήρισε την. ανακάλυψή του ο καθηγητής της Λαογραφίας Μιχάλης Μερακλής.Όμως, κάθε Καθαρά Δευτέρα αναβιώνουν στη Μεσσηνία δύο ακόμη παραδοσιακά αποκριάτικα έθιμα:
Στη Μεθώνη «του Κουτρούλη ο γάμος» και στη Μεσσήνη «ο απαγχονισμός της γριάς Συκούς», που έλκουν τις ρίζες τους από το 14ο και 18ο αιώνα αντίστοιχα και στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα. Υπάρχει όμως και το πέταγμα αεροστάτων, κάτι που μόνο στη Μεσσηνία συναντάς απ΄ όλο τον ελλαδικό χώρο. Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια δεν αναβιώνει στην Πύλο το έθιμο του Μακαρονά.
ΜΕΣΣΗΝΗ
Το πιο διάσημο καρναβάλι της Μεσσηνίας γίνεται κάθε χρόνο στη "Mεθυσμένη Πολιτεία" του Σωτήρη Πατατζή, τη Mεσσήνη. Μόνο όσοι έχουν ζήσει από κοντά τις εκδηλώσεις του καρναβαλιού αυτού μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι δεν βρίσκονται μπροστά σε ένα έθιμο, αλλά σε μια ιεροτελεστία. O εορτασμός αρχίζει από την Tσικνοπέμπτη με μία παραδοσιακή ταβέρνα πάνω σε άρμα να γυρνά στους δρόμους της πόλης και να μοιράζει άφθονο κρασί και σουβλάκια στους περαστικούς και κορυφώνεται στο τριήμερο της Kαθαράς Δευτέρας. Tα πρώτα στοιχεία οργάνωσης άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους περί τα 1860, οπότε στις γειτονιές και τις πλατείες χόρευαν οι πρώτες "μπούλες" που βάφονταν με λουλάκι κι άρχιζε ο λεμονοπόλεμος. Στο καρναβάλι της Mεσσήνης επικρατούν στοιχεία παραδοσιακά, που κρατάνε από την Tουρκοκρατία, όταν οι άντρες μεταμφιέζονταν σε γυναίκες και γυρνούσαν στους πλούσιους για να μαζέψουν λεφτά και να ενισχύσουν τον αγώνα κατά των Tούρκων. Στην Mεσσήνη την Κυριακή της δεύτερης αποκριάς, στις γωνίες των δρόμων ανάβουν φωτιές και στήνουν τρικούβερτο γλέντι, με ντόπιους οργανοπαίκτες, πολύ κρασί και παραδοσιακούς μεζέδες, από τους οποίους δεν λείπουν ούτε η ψητή γουρνοπούλα, μα ούτε και τα λούπινα. Το πρωί κάθε Καθαράς Δευτέρας - στη θέση «Κρεμάλα» της Μεσσήνης γίνεται η αναπαράσταση του απαγχονισμού μιας γερόντισσας, της Γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση, κρεμάστηκε στη συγκεκριμένη τοποθεσία με εντολή του Iμπραήμ Πασά. Φημολογείται ότι όταν στρατοπέδευσε ο Iμπραήμ στη Mεσσήνη -κατά την προσπάθειά του να καταπνίξει την εξέγερση των Ελλήνων- είδε ένα κακό όνειρο και ζήτησε να του φέρουν κάποιον να του το εξηγήσει. Έτσι τον επισκέφθηκε η Γριά Συκού και εξηγώντας το όνειρο του είπε πως θα πάθουν πανωλεθρία τα στρατεύματά του και ο ίδιος. Αυτά που άκουσε δεν του άρεσαν καθόλου και θυμώνοντας διέταξε να την κρεμάσουν. Η αναπαράσταση αυτού του γεγονότος γίνεται κάθε χρόνο το πρωί της Καθαράς Δευτέρας. Οι περαστικοί και όσοι παρακολουθούν την αναπαράσταση του απαγχονισμού της γριάς Συκούς κινδυνεύουν να κρεμαστούν από τους. δήμιους της ημέρας. Μπορούν όμως να δωροδοκήσουν τους δήμιους και να τους κατεβάσουν από την κρεμάλα, αν τους δώσουν λίγα χρήματα για να εξασφαλίσουν το κρασί τους. Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας γίνεται η κορύφωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ο βασιλιάς Kαρνάβαλος, με ακολουθία αρμάτων, μασκαράδων, μαζορετών και χορευτικών συγκροτημάτων, λαϊκών οργάνων και φιλαρμονικών κάνει την είσοδό του στην κεντρική πλατεία. Εκεί, όπου ο βασιλιάς Kαρνάβαλος εκφωνεί τον καθιερωμένο σατιρικό λόγο και οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με χορό και ξεφάντωμα.
ΜΕΘΩΝΗ
Η αναβίωση «του γάμου του Κουτρούλη» που άφησε εποχή στη Μεθώνη, τόσο για τα χρόνια που περίμενε το ζευγάρι για να ζήσει το πολυπόθητο μυστήριο, όσο και για το γλέντι που δικαίως ακολούθησε, γίνεται κάθε χρόνο την Καθαροδευτέρα, στις μία το μεσημέρι, στην πλατεία σιντριβανιού της παραλίας της όμορφης Μεθώνης. Παράλληλα, από φέτος είχαμε και. «προγαμιαίο γλέντι», την Κυριακή της δεύτερης αποκριάς το βράδυ, ενώ την είχε προηγηθεί την Πέμπτη η παρουσίαση των προικιών της νύφης, Το γεγονός είναι πραγματικό και σύμφωνα με ιστορικές πηγές συνέβη τον 14ο αιώνα. Πρωταγωνιστής της απίθανης αυτής ιστορίας ήταν ο ιππότης Ιωάννης Κουτρούλης, ο οποίος, τρελά ερωτευμένος με συμπατριώτισσά του, δε μπορούσε να τη νυμφευθεί γιατί ήταν ήδη παντρεμένος. Η όμορφη Μεθωναία, της οποίας το όνομα δεν έχει σωθεί και την οποία οι μεταγενέστεροι ονόμασαν Αρσάννα, δεν μπορούσε να παντρευτεί τον Κουτρούλη, καθώς δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο γιατί δεν το επέτρεπε ο Χριστιανός Επίσκοπος της πόλης Νήφων. Τελικά μετά από 17 χρόνια οι δύο ερωτευμένοι, καταφεύγοντας στον ίδιο τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, πήραν την άδεια και παντρεύτηκαν. Προϋπόθεση βέβαια που έθεσε ο Πατριάρχης ήταν οι δύο Μεθωναίοι να μην είχαν ήδη συνάψει σχέσεις, όπως και διαπιστώθηκε. Στο γλέντι που ακολούθησε ήταν φυσικό να γίνει......"του Κουτρούλη ο Γάμος". Η φαντασία των οργανωτών, όσο περνούσαν τα χρόνια, δημιούργησε νέα δεδομένα και καταστάσεις που έκαναν το γάμο της εποχής εκείνης πασίγνωστο σε όλη την Ελλάδα. Και μέσα από την ιστορία της εποχής εκείνης, γίνεται αναφορά στην εποχής μας και με έντονη σατιρική διάθεση διακωμωδούνται σημερινά γεγονότα, καθώς και η νύφη με πολλά γαργαλιστικά στιχάκια. Οι σαρακοστιανοί μεζέδες, το άφθονο κρασί και το γλέντι συμπληρώνουν τα στοιχεία του ξεφαντώματος.
ΝΕΔΟΥΣΑ
Στη Νέδουσα, αναβιώνει την κάθε Καθαρά Δευτέρα το σημαντικό λαϊκό δρώμενο του μουντζουρώματος, που αναπαριστά τη γέννηση της ζωής, την καρποφορία της φύσης και το θάνατο, μέσα από τη σατιρική διάθεση των τραγόμορφων μεταμφιεσμένων που είναι ζωσμένοι με βαριά ποιμενικά κουδούνια. Tο δρώμενο -που αναβιώνει την Καθαρά Δευτέρα- αναπαριστά συμβολικά τις φάσεις της ζωής από τη γέννηση μέχρι το θάνατο. Αρχίζει το πρωί με τον αγερμό, συνεχίζεται με τους τράγους και το όργωμα της γης με τη σπορά που παίρνει ζωή και καρπίζει, ακολουθεί ο γάμος που συμβολίζει την αναπαραγωγή, και ολοκληρώνεται με την κηδεία και την ανάσταση, δίνοντας τον αέναο κύκλο της ζωής. Ασφαλώς, δε λείπει το γλέντι με τους χορούς και τα σατυρικά τραγούδια.
ΑΕΡΟΣΤΑΤΑ
Το έθιμο του χαρταετού την Καθαροδευτέρα έχει πλέον εξαπλωθεί από άκρου σ' άκρο, σε όλη την Ελλάδα. Δεν είναι το ίδιο διαδεδομένο όμως το πέταγμα του αερόστατου, που τις ημέρες της αποκριάς συνηθίζεται στη Μεσσηνία. Χρησιμοποιώντας τις ίδιες πολύχρωμες κόλες -με αυτές που φτιάχνουν και τους χαρταετούς- κατασκευάζουν αερόστατα. Το ανοιχτό κάτω άκρο του παίρνει την όψη περιμέτρου κύκλου με τη χρήση καλαμιού, ενώ τη διάμετρο του αποτελεί ένα σύρμα, στο μέσον του οποίου τοποθετείται ένα εμποτισμένο στο πετρέλαιο στουπί, το οποίο ανάβουν λίγο πριν αφήσουν το αερόστατο, αφού πρώτα το βάλουν για λίγα λεπτά πάνω από τη φωτιά, ώστε να ζεσταθεί το εσωτερικό του, για να φύγει στα ουράνια. Ακολουθεί το κυνήγι του από ομάδες παιδιών προκειμένου να το πιάσουν και να το φέρουν πίσω. Το έθιμο αυτό αναβιώνει οργανωμένα στην Πλατεία Όθωνος, στο ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας, ενώ το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας πετούν αερόστατα στο Διαβολίτσι, συμπληρώνοντας έτσι τις αποκριάτικες εκδηλώσεις στην περιοχή του Δήμου Ανδανίας.
ΠΥΛΟΣ
Υπάρχει όμως και ένα έθιμο που τείνει να εξαλειφθεί, καθώς τα τελευταία χρόνια δεν αναβιώνει. Πρόκειται για το Μακαρονά στην Πύλο, που μέχρι και πριν λίγα χρόνια μονοπωλούσε το ενδιαφέρον στην περιοχή. Τον μακαρονά λοιπόν, ένα ομοίωμα ανθρώπου από άχυρα, τα οποία έντυναν με ρούχα, τον δίκαζαν την προηγούμενη της Καθαροδευτέρας Κυριακή. Ύψωναν το ανδρείκελο στη μέση της κεντρικής πλατείας της Πύλου και το. περνούσαν από δίκη. Ενώπιον δικαστών και ενόρκων και παρουσία μαρτύρων, αντιμετώπιζε την κατηγορία ότι έφαγε όλα τα μακαρόνια και άφησε την πόλη νηστική. Θύμα της λαιμαργίας του ο μακαρονάς, είχε πάντα την ίδια τύχη. Η απόφαση του Δικαστηρίου είναι η καταδίκη του σε θάνατο δια της. πυράς. Φέτος όμως δεν υπάρχει περίπτωση καταδίκης του Μακαρονά, καθώς δεν έχει προσδιοριστεί η δίκη του.
ΤΣΙΚΝΟΠΕΜΠΤΗ
Όπως είναι γνωστό, «Αποκρεά» σημαίνει αποχαιρετισμός της περιόδου κρεατοφαγίας ή αποχή από το κρέας (από-κρεώ) και χαρακτηρίζει την περίοδο των τριών εβδομάδων πριν από την Καθαρά Δευτέρα. Αντίστοιχα και η λατινογενής λέξη «Καρναβάλι» είναι σύνθετη από τις λέξεις carne = κρέας και vale = χαιρετώ.Η Αποκριά, κατά την ορθόδοξη παράδοση είναι η προπαρασκευαστική περίοδος για την ασκητική βίωση της Σαρακοστής, καθώς ουσιαστικά αποτελεί την εισαγωγή στην περίοδο της νηστείας και προετοιμασίας για τη μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης, το Πάσχα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το έθιμο των γουρνοσφαξιών στη Μεσσηνία, που παλαιότερα είχαν μεγαλύτερη έκταση, καθώς κάθε σπίτι είχε από ένα τουλάχιστον γουρούνι, το οποίο έσφαζαν την προηγούμενη από την Τσικνοπέμπτη εβδομάδα, πριν από την πρώτη Kυριακή της Aποκριάς. Στη συνέχεια τσίκνιζαν, κάπνιζαν το κρέας και τα λουκάνικα που θα γίνονταν παστό. Έτσι, έχει μείνει μέχρι τις μέρες μας να τσικνίζουμε την Tσικνοπέμπτη με ψησταριές και κρασοκατανύξεις στις αυλές των σπιτιών ή και τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολύ σε ταβέρνες. Οι εκδηλώσεις στις οποίες αναφερθήκαμε δεν είναι οι μόνες που γίνονται στη Μεσσηνία, αλλά σε όλους σχεδόν τους Δήμους της Μεσσηνίας κάνοντας έτσι τους κατοίκους τους και τους επισκέπτες να ξεπερνούν την καθημερινότητα και να αφήνονται στο μεθύσι των ημερών, παραμερίζοντας έννοιες και στενοχώριες.